Het grafmonument van Anton Raphael Mengs
Waarom ligt er een beroemde Duitse schilder in de Friezenkerk begraven?
Het barokke interieur van SS. Michele e Magno heeft nooit grote bewondering opgewekt, en – eerlijk gezegd – het verbleekt ook nogal bij de grootse monumenten van de Barok waaraan Rome een deel van haar faam ontleent. Dit is des te meer reden om aandacht te besteden aan een kunstwerk uit de periode van de barokke renovatie van de kerk, dat eruit springt als het om artistieke kwaliteit gaat. Het gaat om het grafmonument van de beroemde schilder Anton Raphaël Mengs (1728-1779) in de noorder zijbeuk. De Nederlandse historicus P.J. Blok noemde het in 1906 al “het voornaamste sieraad van het kerkje, dat overigens noch door kleuren-ornament noch door goede beeldhouwwerken de aandacht trekt”.
Parochiekerk van de Borghi
Mengs was een Duitse schilder die carrière maakte in Rome, als baanbreker van het neoclassicisme in de schilderkunst, terwijl om hem heen de late Barok nog welig tierde. Waarom ligt hij in de Friezenkerk begraven? Met het vroegmiddeleeuwse Friesland zal deze grote bewonderaar van de Griekse en Romeinse Oudheid weinig affiniteit hebben gehad. Als hij er weet van had, want in de 18de eeuw was de herinnering aan het Friese verleden van de kerk vrijwel verdwenen en in de gerenoveerde kerk zelf nauwelijks zichtbaar.
In deze tijd was “San Michele in Borgo” echter de parochiekerk van de stadswijk direct ten oosten van de St. Pieter. Mengs woonde in deze wijk en had er zijn atelier. Al spoedig na zijn komst naar Rome rond 1748 had hij zich tot het katholicisme bekeerd en werd hij directeur van de Vaticaanse schilderschool. Hij trouwde er met de Romeinse Margherita Guazzi, die model voor hem gezeten had. Toen zij in 1778 stierf, werd zij in de Michaëlskerk begraven en een jaar later kreeg Anton Raphaël ook zijn graf in deze kerk waarvan hij parochiaan was.
Evenwichtig monument
De roem van Mengs blijkt uit het feit dat zijn vriend en beschermheer kardinaal Giovanni Maria Riminaldi de zorg op zich nam voor een representatief grafmonument. Dit staat uitdrukkelijk vermeld in de inscriptie. De opdracht ging naar de beeldhouwer Vincenzo Pacetti. Hij gebruikte het complete wandvlak tussen de laatste pilasters van de noordbeuk voor een evenwichtig monument uit kostbare materialen. Tegen de achtergrond van rood marmer (breccia rossa) bevindt zich centraal de witmarmeren epitaaf, met een omlijsting van geel en groen marmer en bronzen festoenen. Boven de kroonlijst is het marmeren portret van de overledene aangebracht, waarover in een volgend blog meer. In de vloer voor het monument ligt de afdekplaat van de grafkelder met de namen van Anton Raphaël en Margherita.
Sible de Blaauw is emeritus-hoogleraar in de Vroegchristelijke Kunst en Architectuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen en bestuurslid van de Stichting Vrienden van de Friezenkerk
